سفارش تبلیغ
صبا ویژن

فرش دستباف

سیری در تاریخ رنگهای طبیعی و قالی بافی(2)

تهیه و گردآوری: ک. امیریگانه

1
چین

1"چینی
ها دارای قدیمی ترین سنن هنری می باشند ، تمدن انها به چهار تا پنج هزار سال قبل
از میلاد مسیح می رسد چندین اختراع و اکتشاف اصلی به انها نسبت داده می شود .

چین
سرزمین اصلی ابریشم ، ملکه الیاف نساجی است . بنا به روایات چینی ها پرورش کرم
ابریشم در 2640 سال قبل از میلاد مسیح شروع شد . تعداد  زیادی تکه پارچه های ابریشمی از زمانهای بسیار
دور در حفاری های متعدد در چین پیدا شد ولی به واسطه قدمت زمان معلوم نیست که ایا
انها رنگ شده اند یا خیر ؟ به هر حال در روایاتی که از نتایج گذشته به جای مانده
اند معلوم میشود لباس هایی که در ان دوره پوشید نشان متداول بوده اند رنگ می شده و
حتی پوشیدن پارچه های رنگی از طرف طبقات مختلف الزام اور بوده است . به طوری که در
تاریخ  چنین امده است امپراطور و ملکه لباس
زرد و خانواده سلطنتی و درباریان بنفش ، شوالیه های درجه اول ابی ، شوالیه های
درجه دو قرمز ، و نجیب زادگان درجه سه لباس مشکی در بر می کردند .

در کتابی
که تاریخ تالیف ان به قرن هجده میلادی منسوب است نوشته شده که در قرون قبل از
میلاد مسیح رنگرزی توسط زنان در خانه ها فقط برای احتیاجات خودشان و فامیل انجام
می گردید و همچنین گفته شده است که چینی ها حتی از 2000 سال قبل از میلاد به رنگ
قرمز که از حشره قرمزدانه و ابی که از گیاه نیل گرفته می شد اشنایی کامل داشتند .
رنگ سبزی که لوکائو نامیده می شد در ان تاریخ شهرت و مصرف زیادی داشت . این رنگ را
از عصاره چندین گیاه تهیه می کردند که به طور معمول زرد روشن و شفافی بوده و در
اثر عمل با کربنات پتاسیم و یا زاج (که هر دوی این ترکیبات را به طور طبیعی می
توان یافت) در روی ابریشم رنگ سبز مایل به ابی درست می شد . در روی الیاف گیاهی
نظیر کتان و پنبه نیز رنگها را به طور مستقیم به مصرف می رساندند و بعضی از گیاهان
نیز بایستی به طور شیمیایی احیا و تخمیر می شدند مانند نیل و وسمه . بنا بر این به
جرات می توان گفت عمل دندانه دادن و احیا کردن از سالهای ما قبل تاریخ در رنگرزی
رایج بوده است .

در مورد
رنگرزی ، طبیعت بهترین معلم برای بشر بوده و هست ."
1

2 ساکنین بین النهرین

1"اولین
ساکنان بین النهرین در زمانهای اولیه تاریخ سومری ها بوده اند . در  ان روزها دجله و فرات در نقاط جداگانه ای به
خلیج فارس می ریختند و در بین اراضی این دو رود بود که سومری ها اولین شهر های خود
را بنا کردند .

سومری ها
در 3500 سال قبل از میلاد در اشور سکنی گزیدند . سفال هایی که از ان دوره پیدا شده
است بسیار ظریف میباشد و از این سفال ها بود که سومری ها برای نوشتن استفاده می
کردند و اولین خطوط میخی و خط نوشته متعلق به همین اقوام و در همین دوره می باشد .

یکی از
لوحه های سفالی مکشوفه ان دوره فهرستی از احتیاجات یک کدبانوی خانه به لباس و پوشش
است . این لوحه نشان می دهد که مقدار صرف وقت یک زن سومری برای تهیه پوشش خود کمتر
از یک زن امروزی نبوده است و همچنین از مطالعه این الواح معلوم می شود که پارچه
های ان دوره به رنگهای گوناگون رنگ می شده اند . پس از این الواح مهمترین مدارکی
که به دست ما رسیده است از قبور حکام و شاهان و ملکه های ان دوره می باشد . مطابق
سنت و اعتقادات مذهبی وقتی ملکه و یا امپراطور می میرد کلیه زنان و کنیزان و بردگان
او هم قربانی می شدند تا روح مرده در ان دنیا تنها و بی یار و یاور نباشد . یکی از
این قبور که متعلق به ملکه سبا میباشد و در شهر غور حفاری شده است مقدار زیادی
پارچه پنبه ای که به رنگ سرخ و پارچه های پشمی که به چند رنگ بافته شده اند بدست
امده است در این پارچه ها از طلا نیز به عنوان زینت استفاده شده است.

چند سال
قبل لوحه سفالی از دوره سومری ها در عراق کشف شد که توسط م- لوی ترجمه و خوانده شد
و اصل این لوحه اکنون در موزه اسلامبول می باشد . ترجمه این لوحه نشان می دهد که
در هزاره سوم قبل از میلاد سومری ها طرز درست کردن صابون را می دانستند و همچنین
از صابون در مصارف نساجی استفاده می شده است در حالی که تمدن های بعدی مانند روم و
یونان تا سالیان بعد از وجود صابون بی اطلاع بودند .

در مورد
رنگرزی با انکه مسلم است که در ان دوره رواج کامل داشته است هیچ نوع نوشته ای در دست
نیست شاید به خاطر ان باشد که رنگرزی را جزو کارهای خانگی می دانستند و تهیه رنگ
نیز به عهده غلامان بوده است و کاری نیز که به عهده ی مردمان پست تری واگذار می شد
احتیاج به نوشتن و گزارش دادن نداشته است و همچنین کار رنگرزی را حتی الامکان از
ان روزگار به صورت راز مخفی نگه داشته و سینه به سینه حفظ می کردند .

امپراطوری
اول اشور در اثر اتحاد پارسی ها و مردم سامی جنوب بین النهرین از بین رفت و نینوا
به دست قوم فاتح از اهمیت اول خود افتاد و به این ترتیب امپراطوری اول اشور دو
قسمت شد . از این دوره اثار نفیسی به جای مانده است که در بین انها دروازه ایشتار
شهرت بسزایی داشت این دروازه که اکنون به صورت اول در موزه ((پرگا لون)) برلن
محافظت می شود دارای کاشی کاری و نقش های فوق العاده زیبایی می باشد که نشان می
دهد هنرمند ان دوره تا چه اندازه به رنگرزی و تهیه رنگ احاطه کامل داشته ."
1

3 ایران

1"در
ایران قبل از اسلام رنگرزی دارای سنتهای بسیار قدیمی می باشد . برخلاف بسیاری از
ملل ان دوره رنگرزان در بین ایرانیان بسیار معزز و محترم بودند و حتی تا این اواخر
یک رنگرز را از لباس و صورت رنگینش می توان شناخت .

وقتی که
سپاهیان اسکندر وارد ایران شدند پلو تارک مورخ معروف که شرح فتوحات او را می نویسد
در بین اشیایی که سپاهیان اسکندر به غنیمت بردند از پنج هزار تالنت (هر تالنت
معادل 260 کیلو گرم ) پارچه ارغوانی نام می برد که حتی 120 سال پس از ان کوچکترین
لطمه ای به پارچه ها وارد نشده . در این زمینه پلو تارک اضافه می کند که ((ثباط
رنگ و استحکام پارچه ها به مناسبت ان است که ایرانیان از مخلوط عسل و موم برای
شفاف نگه داشتن رنگ استفاده می کنند و همین طور در مورد پارچه های سفید و رنگ نشده
از یک موم سفید استفاده می شود و در اثر این عملیات پارچه مدتها بدون لطمه باقی می
ماند .

گفته
پلوتارک از دو نقطه قابل بررسی است ، یکی انکه ثباط رنگ ارغوانی در مقابل نور و
هوا تا چه اندازه بوده و دیگر اینکه ایرانیان قدیم به مواد تکمیلی در رنگرزی و
نساجی اشنایی داشته اند و از انها در بهترین نمودار تولید استفاده می نمودند ))
."
1

3"در
ضمن کاوش های شوش نقش دیواری تیر اندازانی به دست امده که به احتمال قوی صورت
جاودانان یعنی سربازان و پاسبانان خاص شاهنشاه ایران را نشان میدهد در ضمن تماشای
نقش چنان به نظر می رسد که این تیر اندازان با شکوه پیش از انکه قصد جنگ داشته
باشند خود را اراسته اند تا در جشن درباری شرکت کنند . جامه هایی بر تن دارند که
با رنگ درخشان خود توجه را جلب می کند."
3                                                                                                                                                  1
"
انچه که از عکس این نقش دیواری می توان فهمید ان است که
لباسهای این سربازان از چند رنگ تشکیل شده است و چنین پیداست که در طرح ان نوعی
چاپ باتیک دخالت داشته است . متاسفانه عکس این نقش رنگی نیست .از بد حادثه از
ادوار قبل از اسلام مدارکی راجع به رنگرزی و رنگ در موزه های ایران چیزی یافت نمی
شود . قدیمی ترین مدارکی را که راجع به قالی و رنگرزی در ایران موجود است دو نمونه
مربوط به موزه ارمیتاژ لنینگراد می باشد .

نمونه اول
مربوط به یک قالی است که در مغولستان توسط پرفسور رودنکو کشف گردیده و تقریبا سالم
به جای مانده است ."
1

5"این
قالی به عنوان پوشش اسب به کار می رفته و مربوط به زمان هخامنشیان است و اندازه
های ان 2در 83/1 متر میباشد . در هر سانتی متر مربع 36 گره دارد گره ها را از پشت
زده و از رو چیده اند . حاشیه ی بیرونی ان نقش مکرر کوچکی است که جانور افسانه ای
بالداری را نشان می دهد . پس از ان یک ردیف سوار می ایند که یک در میان یا بر اسب
نشسته یا در کنار ان در حال راه رفتن می باشند. سپس یک ردیف گوزن خال دار و باز
همان نقش مکرر جانور بالدار دیده می شود ، پس از ان متن است که از چند ردیف موازی
گلهای چهار  برگی تشکیل شده است . در میان
این نقش ها بویژه مردانی که بر کنار اسب راه می روند اشکارا نقش های تخت جمشید را
به یاد می اورد .

پرفسور
رودنکو معتقد است که این قالی کار ماد یا پارس یا پارت خراسان قدیم است . رنگهایی
که در ان به کار رفته عبارت است از : سرخ تیره ، سبز ، ابی ، زرد کم رنگ و
نارنجی."
5

1"از
عکس این قالی شرکت فرش نمونهای در تهران بافت که هم اکنون موجود است . رنگهای به
کار رفته در ان سعی شده است که مطابق با اصل باشد . رنگهای این قالی از روناس ،
اسپرک ، نیل و ترکیبی از این رنگها می باشد .

    همچنین قالی دیگری بوسیله یک هیئت اکتشافی به
رهبری کوزلف از زیر یخهای سیبری بیرون کشیده شد . این قالی دارای رنگ ابی سیر می
باشد و تاریخ ان معادل سال سوم میلادی است . مدارک و شواهد بسیار معتبری نیز از
تاریخ گذشته به جای مانده است که صنعت رنگرزی و نساجی علی الخصوص قالیبافی از
سالیان گذشته در ایران رایج بوده است . فرش تاریخی و تا حدی افسانه ای بهارستان
بهترین گواه این موضوع می باشد . کشت گیاهان رنگدار نظیر روناس و اسپرک و همچنین
پرورش حشره قرمز دانه در سواحل خلیج فارس و دریای عمان از همان زمانها در ایران
رایج و مرسوم بوده است ."
1

همسایه
دیگر ان روز ایران هند نیز از این تحولات در مورد رنگرزی بی بهره نبود.

تهیه و گردآوری: ک. امیریگانه

 


ارسال شده در توسط سید محمد ویسیان