فرش پاکستان

تهیه و گردآوری: ا. رحمتی

پاکستان:

پاکستان تا سال 1947 میلادی در واقع قسمتی از شبه جزیره هندوستان بود اما پس ازآن به موجب قانون استقلال هند که درسال 1947 میلادی از تصویب مجلس عوام انگلستان گذشت از تاریخ اوت 1947 میلادی به دو کشور پاکستان و هند تقسیم شد .از این رو عمده فرشهای تولید شده در این کشور از لحاظ سوابق تاریخی با فرش بافی هند مشترک بوده و بین آنها نمیتوان تفاوتی قائل شد. اما عمده ترین مراکز قالیبافی پاکستان مرهون قالیبافانی است که اکثر آنها مسلمان بوده و پس از استقلال پاکستان و جدایی آن از شبه جزیره هند به پاکستان مهاجرت نمودند .

در طی 50 سال گذشته اکثرطرحهای مورد استفاده  بافندگان پاکستان - به جز موارد محدود - متاثر از طرحهای کاملاً ایرانی است و آنان در تقلید از طرحهای فرش ایران بیش از بافندگان هندی فعالیت داشته اند. در واقع بسیاری از طراحان هندی سعی در دخالت شیوه های هندی در طرحهای فرش نموده و شاید در برخی موارد به موفقیت هایی رسیده باشند اما طراحان و بافندگان پاکستانی در واقع تابع بی چون و چرای فرشهای ایرانی بوده اند.

طرحهای اصفهان و کاشان وکرمان در انواع افشان و لچک  ترنج و شاه عباسی و همچنین طرح معروف سبزی کار کرمان بسیار مورد توجه بافندگان پاکستانی بوده است. حتی در نمونه های قدیمی تر با قدمت 30 الی 40 سال میتوان کپیه هایی از فرشهای قوچان و عشایر شرق کشور را در فرشهای پاکستانی مشاهده نمود که البته از لحاظ روش بافت و مواد اولیه به کار رفته کاملاً قابل شناسایی هستند. در برخی موارد طرحهای فرشهای افغانی (عمدتاً بلوچ) نیز مورد استفاده بافندگان پاکستانی می باشد. از نمونه های بارز طرحهای تقریبی  که توسط طراحان و بافندگان پاکستانی میباشد از جمله: طرحهای کرمان قالیچه هایی با طرحهای شیخ صفی به صورت کف ساده و همچنین نقشی از فرش ماهی درهم مشاهده میشود .

طرح و نقشه فرشهای پاکستان

فرش بافی پاکستان پس از جنگ دوم جهانی و کسب استقلال با برنامه ریزی و مطالعات کافی رو به رشد میگذارد. تا در این زمان قالیبافی این کشور تحت تاثیر قالیبافی هند بوده است به عبارت دیگر آنچه که هندی ها از ایران و دیگر کشورها اقتباس میکردند در فرش بافی پاکستان نیز اعمال میشد دولت مستقل پاکستان در دوره جدید با تاسیس سازمانها و کارگاههای تولیدی متخصصین و تولیدکندگان فرش دست بافت را گرد هم آورده و با پرداخت یارانه تولید موجبات احیای مجدد حرفه ای که رو به انحطاط گزارده بود را فراهم می آورد. از جمله کارهای حمایتی به عمل می آورند این گونه که بافندگان با تجربه را با امتیازاتی منحصر به فرد از هند و ترکمنستان به کشور فرا خوانده و شهرهایی مثل کراچی لاهور و اسلام آباد در کارگاههای تازه تاسیس به کار میگمارند .

از سال 1960 میلادی به منظور تولید بیشتر و توسعه صادرات و امور بازرگانی فرش با تمهیداتی ویزه به عمل می آورد از قبیل معافیت از مالیات و بهره مندی از کمکهای مالی دولتی و شرایط مناسبی را برای ترویج فرش بافی کشور به وجود می آورد یکی دیگر از اقدامات موثر دولت این بوده که برای برخی از بافندگان که علاقه به اشتغال در مراکز کارگاهی متمرکز نداشتند مساعدت مینمود تا این قبیل افراد کارگاههای شخصی و خانگی را راه اندازی کنند برای تشویق و ترغیب با انعقاد قرارداد های مقاطعه کاری به آنها کمک میکرد تا ابزار تولید تملک داشته باشند با این روش شخص مالک ابزار کار و حاصل تولید میشد با اعمال این روشها یعنی استخدام نیروی کار ثابت درکارگاهها و کمکهای مالی برای تولیدات خانگی شرایط مناسبی فراهم شد تا صادرات فرش این کشور به سرعت افزایش یابد .

مواد اولیه بافت فرشهای پاکستانی ابریشم و پشم و نخ پنبه ای است که با گره نا متقارن به صورت دو پوده و با رج شمار بالا (ریز بافت) در قیاس با فرشهای هندی بافته می شود.

فرشهای پاکستان از نظر طرح و نقشه دو دسته اند :دسته اول فرشهایی هستند که با طرحها و نقشه های ترکمنی به نام گل بخارا و همچنین نقشه های شکسته و هندسی ساده بافته می شوند که در واقع طرحهای محلی محسوب میشود . دسته دوم فرشهایی هستند که با طرحهایی دیگر کشورها مثل ایران و ترکیه و هند تولید میشوند و معمولاٌ به نام موری بخارایی و موری کاشان و موری اصفهان و... شهرت دارند .

به طور کلی طرحهایی که در فرش بافی پاکستان رواج دارد عبارت اند از .. نقشه بخارایی ترکمن و نقشه های بلوچی و نقشه های روستایی و نقشه های آناتولی یا ترکیه ای و نقشه های هندی و نقشه های ایرانی از قبیل انواع لچک و ترنج و طرحهای افشان شاه عباسی و نقشه های درختی و شکارگاه جانوری و نقشه های محرابی ...

فرشهای تقلیدی پاکستان از فرشهای اصیل ایرانی

یکی از طرحهای تقلیدی پاکستان از فرشهای ایرانی طرحهای لچک و ترنج کاشان و اصفهان است که با نهایت  دقت در پاکستان کپی شده و تمامی عناصر و نگاره ها و رنگها را بدون کمترین تغییری بافته اند بسیارند از این نمونه هایی که در بازار از لحاظ اقتصادی رونق تجاری دارند و توسط پاکستان بافته می شود .

یکی دیگر از فرشهای تقلیدی فرش تبریز محرابی گلدانی و قندیل دار است و اگر این طرح را با محرابی قرن 19 میلادی تبریز مقایسه کنیم اصالت ایرانی آن را کاملاً در میابیم. آرایه های موجود در قندیل از قبیل گلهای شاه عباسی و یا نحوه آرایش نقش پایین زمینه که همانند گلدان نشان داده شده و همچنین نقوش ریزی که برای زینت حاشیه های باریک اول و دوم کناری به کار رفته اند ایرانی بودن آن را تایید می کنند شیوه این نقش پردازی در آذربایجان شرقی از قرن 19 میلادی رواج می یابد حتی در برخی از فرشهای امروزی از این گلها در ابعاد گوناگون استفاده می شود .

منابع:

طراحی نقشه فرش ایران و جهان 2، تالیف مهندس شیرین صوراسرافیل، چاپ دوم سال 1379

شناخت طرحها و نقشه های فرش های ایران و جهان ، تالیف ابوالفضل وکیلی ، تاریخ انتشار 1382