سفارش تبلیغ
صبا ویژن

فرش دستباف

صنعت نیل و افول آن در دزفول( قسمت سوم) - محمد حسن عرب

 مرحوم سید صدرالدین ظهیرالاسلام زاده دزفولی درباره صنعت نیل در دزفول می نویسد : « در قدیم الایام ، علم فلاحت در این حدود [ دزفول ] رواج کامل داشته آثار باغ ها ، نهرها و دستگاه های نیل سازی و کارگاه روغن بزر [ بذر] شاهد این مدعا است » آن مرحوم در این کتاب زیر عنوان محصولات خوزستان چنین می نویسد : « وسمه که حاصلش نیل است ، یکی از بهترین زراعات به سمار می رود . این زراعات در خوزستان چندان وفور داشته که حتی بطور تخمین عایدات آن را نمی توان تعیین کرد که چه اندازه بوده ، از جمله در دزفول تا چندی قبل [ زمان حیات مؤلف شکرستان ] متجاوز از یکصدوپنجاه دستگاه نیل سازی در شهر        دستگاه در املاک آن دایر بوده است . این دستگاه ها درسال چهارماه کار کرده و روزانه یکصد من نیل که قیمت متوسطش 1680 قران است عاید کارکنان شده ، یعنی در سال 48960 تومان عاید ملت گشته و هر دستگاهی پانزده تومان به دولت مالیات داده اند.» محل کشت گیاه رنگ نیل : در گفتگویی که با مطلعان صنعت نیل داشتیم ، حاج آقارمی که از رنگرزان با سابقه دزفول است ، در مورد کشت گیاه گفت : « گیاه وسمه شبیه گیاهی است با نام محلی « ملی» که معمولأ در مزارع روستا های جنوب غربی دزفول در کنار رودخانه دز‌ ، در گذشته کشت می شد. » سایر زارعات کاران که خاطره هایی از زراعت این گیاه دارند، می گویند که این محصول در وسعت نسبتأ زیادی در اراضی مزروعی روستاهای حاجی آباد ، شهرک منتظری ، ده چه شهرک بهروزی و روستای کویخ که همه درجنوب دزفول و نزدیک رود دز هستند ، کشت می شد . در فصل بهار بذر وسمه را در زمین غیر شوره زار کشت می کردند و حدود صد روز بعد که گیاه به رشد کافی می رسید ، آن را هنگام غروب آفتاب درو می کردند. چناچه ریشه گیاه در زمین باقی می ماند ، سال بعد نیز در فصل بهار دوباره می رویید . تهیه ی نیل از وسمه: آقای رمی رنگرز قدیمی دزفول در این بارهمی گوید : « تهیه نیل به این ترتیب بوده که در تابستان برگهای رسیده وسمه را چیده و در کیسه های بزرگی که جنس آنها از الیاف غیر مصنوعی بنام چالق قرار دارند . بعد آن را برای تهیه نیل گیری به محلی که کارگاه نیل سازی بود و در کنار رود دز نزدیک مکانی بنام باغ گودول مجاور بقعه سید سلطان علی رودبند قرار داشت ، انتقال می دادند. سپس کیسه های محتوی برگ وسمه را در حوضچه های کارگاه نیل سازی قرار داده و فاضلابهای حمام های مجاور را به داخل حوضچه ها هدایت می کردند و ضمن عبور فاضلاب از درون آن کیسه ها رنگریزه های برگ ها در آن حل می شد و رنگی تیره از زهکش حوضچه به آخرین حوضچه حرکت می کرد و ماده اولیه نیل بدین گونه تهیه می شد. درباره تهیه نیل فرد مطلع دیگری می گوید : برگهای وسمه را پس از درو کردن در مکان وسیعی در معرض تابش نور خورشید ، قرار می دادند تا خشک شود . سپس برگ های خشک شده را آسیاب کرده و در محل مناسب انبار می کردند . بعد به تدریج به اندازه مصرف هر کارگاه برگهای آسیاب شده را در ظرف بزرگی می ریختند و با آب می پختند . سپس این مایع را در حوض های مخصوص می ریختند و پس از 17 تا 20 ساعت ماده لزج چسبانکی ته حوض رسوب می کرد و بعد راه خروج آب را که به حوض دیگر وصل بود باز می کردند و این عمل تا چند حوض تکرار می شد و ماده اصلی نیل در حوض آخر بدست می آمد . ماده حاصل حوض آخری به صورت نیمه مایع است و حمل و نقل آن دشوار است . لذا این ماده را در کیسه های نخی می ریختند و در محلی آویزان می کردند تا آب اضافی آن بچکد و بصورت خمیر در آید. سپس خمیر بدست آمده رادر قالب هایی به ابعاد تقریبی 40 * 30  س. م که دارای سوراخ هایی به اندازه دانه های نخود است می ریختد ، دانه های نیل از سوراخ ها گذشته و روی قشر خاکستری که قبلأ برای گرفتن رطوبت این قرص ها فراهم شده می ریخت . بعد از خشک شدن آن را برای عرضه به بازار مصرف بسته بندی می کردند .
برگرفته از : سایت موسسه فرهنگی دزفول شناسی

 


ارسال شده در توسط سید محمد ویسیان