تهیه و گردآوری : م-نجد

قالی اردبیل :

قالی اردبیل که شهرت جهانی دارد از گنجینه های بقعه شیخ صفی می باشد که در زمان شاه طهماسب اول در سال 946 ه . ق توسط مقصود کاشانی در تبریز بافته شده و تا سال 1312 در کف دارالحفاظ ( قندیل خانه ) بقعه قرار داشته است . قالی اردبیل که حتی امروز به عنوان یکی از ذخایر ارزی کشور انگلستان محسوب می شود در سال 1312 ه . ق به دلیل کمبود بودجه شاهان قاجار و برای ساخت راه آهن در ازای آهن به مبلغی حدود 000,38 تومان فروخته شد البته این از دلایل اظهار نظرات متخصصین و کارشناسان است بعضی هم بر این عقیده اند که برای تعمیر بقعه فرش فروخته شده قالی اردبیل امروز در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می شود و جزء با ارزش ترین فرش های جهان به شمار می رود و همانند دیگر آثار ارزنده بقعه زینت بخش موزه های جهان شده ، موزه های رم ، لندن و آمستردام جزیی از این موزه ها هستند .

صنایع دستی قالب در استان اردبیل قالی بافی ، گلیم بافی ، جاجیم بافی و ورنی بافیست . بیش از 90 در صد مردم استان به تولید این صنایع مشغولند .

تا سال 1310 هجری در شهر های مجاور اردبیل فرش ها کناره ای در اندازه های مختلف از 6 / 3 متر تا حدود 11 متر بافته می شده است اندازه های کوتاهتر و ارزان قیمت تر در مشرق استان بافته می شد که معمولا در خود اردبیل به فروش می رفته که به کناره های اردبیلی شهرت یافته بهترین و مرغوب ترین این کناره ها در سراب و روستاهای مجاور آن بافته می شد که در تبریز به کناره های سراب معروف است که معمولا دارای متن شتری و ترنج های لوزی شکل است .

قبل از جنگ جهانی دوم این مناطق که از مراکز مهم قالی بافی محسوب می شد دارای رکود اقتصادی شد و کارگران برای کار به اراک مهاجرت کرده و در زمینه بافت قالی ساروق شروع به کار کردند

بافت قالی کم عرض بروی دارهای کم عرض صورت می گرفت و همچنین عدم آشنایی بافندگان به بافت قالی های بزرگ باعث رواج کناره شد و حتی عشایر و بافندگان روستایی هنوز هم به بافت قالی های کم عرض مشغولند و این نقشه ها همان نقشه های طرح قلمی ، نیم قلمی و جلد باخان شهرت دارد که در حدود سال های 1300 ه. ش در مناطق اردبیل و سراب بافته می شده ، در دوره صفویان رابطه بین ایران و جمهوری آذربایجان تاثیرات زیادی در بافت فرش ها و زیر انداز های دو منطقه بوجود آورده و به همین علت بافت فرش ها و زیر انداز های قفقاز در استان به وفور مشاهده می شود قفقاز از بهترین و مهمترین مراکز قالی بافی ایران از عهد صفویه تا عهد قاجار بوده نقوشی که در این منطقه طراحی می شود انتزاعی و هندسی و به صورت لوزی های بهم چسبیده بوده و بخش میانی لوزی های گل و برگ ختایی و شاه عباسی درشت است و در زمینه اصلی فرش علاوه بر لوزی ها نقش های خیالی همچون سیمرغ و اژدها به چشم می خورد .

از نقش های رایج دیگر در قاب قابی یا خشتی همراه با گل و گیاه و نقش محرابی منقوش به نقوش شکسته گیاهی است . رنگ زمینه قالی های قفقازی سرخ آتشین ، روناسی ، سرمه ای ، قهوه ای و کرم سیر است اندازه رایج در آن ها قالی ، قالیچه و کناره است . شیروان و گنجه از مناطق بافت قالی در قفقاز هستند . نقش محرابی رنگ شرابی در شیروان بافته می شود که در نوع خود بی نظیر است. اشکال مربع و لوزی متصل به هم هستند رنگ این نوع بافت فیروزه ای بسیار زیباست . قالی و قالیچه های فوق در رج شمار های 25- 30 الی 45 در استان اردبیل به اقتباس از طرح های قفقازی تولید می شد .

شهر ها و روستا ها و عشایر ایل سوون در بافت و تهیه قالی و قالیچه و کناره با نقوش هندسی و زینتی و سنتی محلی در دنیا مشهور و صاحب عنوان است . مواد اولیه برای بافت الیاف پشمی و پنبه ای است که به وفور خود استان تولید می شود نوع بافت متقارن ( ترکی بافت ) بوده و در رج شمار های 30 تا 80 بافت می شود .

از نشانه های بارز روستایی اردبیل گیس بافی شده در دو سر قالی و نیز ساده بافی گلیم در دو سر قالی است که از 5 سانتی متر تا 20 سانتی متر می باشد بافت حاشیه مضاعف ساده در بخش افقی و عمودی قالیچه که در آن ها نقوش حیوانی و گیاهی به صورت شکسته کار می شود . درشت بافی و بلندی پرز ها ووزن سنگین این نوع قالیچه ها از نشانه های بافت روستایی اردبیل است .

عشایر برای خودشان به دلیل نداشتن الیاف مکانیکی فرش هایی با رج شمار 18 الی 25 تولید می کنند . عشایر و ایلات ذهنی باف هستند و نقشه ای برای فرش نمی کشند و از رنگ های تند و خشن استفاده می کنند که ناشی از برخورد مستقیم با طبیعت اطراف خویش است و طرح هایشان عموما لچک ترنج می باشد .

اندازه های رایج در فرش استان اردبیل :

1. قاپی ایچی ( پادری – پشتی )     2. ذرع چارک      3. ذرع و نیم          4. مسند

سانتی متر 75×100- سانتی متر 80×120- سانتی متر150×100- سانتی متر140×200

 5 . قالی           7 . مترو                 8 . کناره               9. خرک

سانتی متر 40×30- سانتی متر 300×200 - سانتی متر (300،400)×150- سانتی متر (500،400،300) × (80،70)

مواد اولیه :  

پشم مغان ( عشایر ) به درد لحاف و تشک می خورد چون زبر است و در موقع ریسندگی زیاد پرز می دهد . از نظر رنگ پذیری و زیبایی هیچ کدام از نژاد های ایرانی به اندازه پشم طالش جوابگو نیست . در قالی اردبیل ابریشم به کار نمی رفت . آقای جبرائیل صالح از استادان طراحی قالی اردبیل معتقد است که عظمت و شکوه قالی با پشم است و هر کس در صنعت عقب است به طرف ابریشم می رود .

به طور کلی می توان نقشه هایی که در اردبیل بافته می شوند به سه دسته تقسیم کرد :

1 – نقشه های اقتباسی از جمهوری آذربایجان

2 – نقشه های اقتباسی از دیگر نقاط ایران : مانند هریس و تبریز

3 – نقشه های قدیمی منطقه

رنگ های فرش اردبیل در گذشته رنگ های طبیعی بوده است و بعضی از فرش های تولیدی در منطقه با استفاده از پشم های طبیعی با رنگ سیاه و قهوه ای و کرم به صورت خود رنگ بافته می شده اند . قالیچه های اردبیل از نوع درشت باف یا پرز بلند هستند که متن غالب آن ها دارای رنگ مسی است که در حال حاضر به رنگ دونمی اراک شبیه است .

منابع                                     

سایت  www . rugart . ir

www.tabrizlau . ac . ir / carpet % 20 site

کتاب  هنر قالیبافی ایران  محمد جواد امیری

فصل نامه  نقش و فرش / شماره دهم   ،  سعید حمید پور

کتاب  قالی ایران ، سیسیل ادواردز

www. Irancarpet.ir   

www. Rugman .com

www . incc .ir