فرش قم(2)
تهیه و گردآوری:ف-مهرابیان
- رنگ بندی
صنعت قالیبافی قم همواره به استفاده از رنگهای زیبا و چشم نواز مشهور بوده است. تعداد رنگهای مصرفی در فرش قم، ابتدا محدود به چهار الی 6 رنگ بوده است اما به موازات تکامل طرح های اولیه فرش، تعداد رنگها نیز در فرش قم افزایش یافته است.
در سالهای اخیر رنگهای اصلی فرش قم را 16 رنگ بشرح ذیل تشکیل داده اند:
لاکی روشن و تیره – سرمه ای- کرم روشن و تیره – نخودی – بژ – قهوه ای سوخته و روشن – آبی روشن و سیر – مشکی – خاکی – طلایی و مسی
افزایش تنوع در طرح های فرش قم و تحولاتی که اخیراً در طراحی فرش این استان بوقوع پیوسته است تعداد رنگهای مصرفی در فرشهای قم را به میزان قابل ملاحظه ای افزایش داده است. به گونه ای که در حال حاضر فرشهایی با بیشتر از 40 رنگ مشخص و متمایز طراحی و بافته می شوند. این رنگها عبارتند از:
سفید برفی، سفید شیری، مشکی، سرمه ای، بژ روشن، بژ سیر، خاکی روشن، خاکی سیر، آبی نفتی، آبی روشن، آبی فیروزه ای، آبی الماسی، سبز یشمی، سبز سیدی، سبز ساق چناری، سبز سدری، سوخته ای، دارچینی روشن، دارچینی سیر، مله ای شتری، مله ای زیتونی، گوجه ای ، طوسی سیر، طوسی روشن، کرم کاهی، کرم شسته، مسی سیر، مسی روشن، مسی پوست پیازی، قهوه ای سیر، قهوه ای روشن
- رنگرزی
کارگاههای رنگرزی این شهرستان سابقاً کلیه رنگهای مورد نیاز خود را از گیاهان رنگزای محلی تأمین نموده و بعضاً نیز از مواد طبیعی دیگری مانند نیل و قرمز دانه و روناس که در منطقه بعمل نمی آمد استفاده می نمودند. اما در سالهای اخیرعلاوه بر بکارگیری مواد اولیه طبیعی و گیاهان رنگزا از رنگهای شیمیایی کرومی – اسیدی- راکتیو و سایر رنگهای مرغوب و مقاوم نیز به شیوه علمی استفاده می نمایند.
مواد اولیه رنگزای طبیعی که از دیرباز بطور سنتی در شهرستان قم مورد استفاده بوده اند عبارتند از:
· پوست انار: از این ماده که در استان قم به وفور یافت می شود به صورت خشک و پودر شده برای تهیه رنگ زرد تیره – کرم و نخودی استفاده می گردد.
· پوست گردو: رنگ شتری و قهوه ای می دهد و ضمن مخلوط شدن با زاج سیاه، رنگ سیاه تولید می کند.
· برگ مو: از این ماده مشتقات رنگ زرد بدست می آید.
· کاه: برای تهیه رنگ زرد و کرم مورد استفاده قرار می گیرد.
· سماق: این ماده اگر با سولفات مس مخلوط شود رنگ بنفش تیره مایل به قهوه ای می دهد.
· نیل: از این ماده که قبلاً به صورت گیاه کشت می شده ولی امروزه به صورت نیل صنعتی تولید می گردد رنگ سرمه ای و مشتقات رنگی آبی بدست می آید.
· پوست درخت بلوط: برای تهیه رنگ های قهوه ای و شتری مورد استفاده قرار می گیرد.
· روناس: گیاهی است خودرو که ماده رنگی در ریشه آن نهفته است و برای بدست آوردن رنگهای قرمز آجری تا قرمز تیره مصرف می شود.
· اسپرک: از این گیاه که دارای ماده رنگی زرد رنگ است در ترکیب با نیل، رنگ سبز بدست می آید.
· قرمز دانه: این ماده که در محل به نام لاک نیز مشهور است از بدن حشره ای خاص بدست می آید و برای تهیه رنگ لاکی مورد استفاده می باشد.
مواد رنگزای طبیعی فوق (که توأم با نمکهای فلزی خاصی که اصطلاحاً دندانه می شوند مورد استفاده قرار می گیرند) رنگهای باثباتی را بوجود می آورند که به مرور زمان ملایم تر و دلپذیرتر می گردند.
- ابعاد
با توجه باینکه قم، شهری زیارتی بوده و پس از مشهد مهمترین شهر مقدس ایران است و از طرف دیگری سجاده جایگاه ویژه ای در ره آوردها و تحفه های سفرهای زیارتی ایرانیان دارد لذا کارگاههای قالیبافی که به تولید سجاده اشتغال دارند در این شهر، توسعه قابل توجهی یافته اند. با توجه به مطلب فوق و سایر ابعاد رایج در قم می توان طیف قالیهای قمی را به 4 بخش زیر از لحاظ ابعاد تقسیم نمود:
· الف) قالیچه های سجاده ای که معمولاً در اندازه 20/2×50/1 متربافته می شوند.
· ب) قالی: اندازه قالیهای قم معمولاً 3×2و5/3 ×5/2 و4×3 متر این قالیها برای فرش کردن اتاقها و سالنهای بزرگ به کار گرفته می شوند.
· ج) کناره: برای فرش کردن راهروها و راه پله ها از این نوع فرش استفاده می گردد. عرض کناره ها بین 50 تا 100 سانتی متر و درازای آنها بین 2 تا 6 متر می باشد.
· د) بیشترین میزان تولید فرش قم از نوع قالیچه می باشد. قالیچه ها کاربرد وسیعی در تزئین و دکوراسیون اتاقها و سالنهای پذیرایی دارند.
آقایان حاج داوود کلهر، علی اولیایی، عباسی ملک و واقفی از جمله طراحان قم هستند که در طراحی قالیهای گومه ای و نقش شاه عباس تبحر دارند.
- منابع و مآخذ
